دامنه نوسان به صورت متداول دارای دو نوع ایستا و پویا است. محدوده‌ی نوسان پویا، تغییرات قیمت از هر معامله به معامله‌ بعدی را کنترل می‌کند، مانعی برای تغییرات لحظه­ ای و ناگهانی قیمت اوراق بهادار محسوب می‌شود. با بهره­ گیری از این محدودیت از نوسان‌ های شدید قیمتی از یک معامله به معامله‌ بعدی جلوگیری می‌شود. به عنوان مثال در صورتی که دامنه پویای سهمی یک درصد باشد و قیمت آخرین معامله برابر 100 واحد پولی باشد، معامله جدید تنها می ­تواند در بازه 99 تا 101 واحد پولی انجام شود.

دامنه ایستا بزرگتر از محدوده‌ی دامنه‌ پویا است که حدود نوسان جلسه‌ معاملاتی را مشخص می‌کند. این دامنه معمولاً حول آخرین قیمت حاصل از حراج در نظر گرفته می­ شود. اگر فرض کنیم قیمت حاصل از جلسه پیش گشایش (حراج آغازین) برابر 100 واحد پولی است و دامنه ایستا 10 درصد باشد، در طول روز امکان انجام معامله بیرون بازه 90 الی 110 تومان میسر نیست. به عبارت بهتر در بیشتر بورس ­های اوراق از هر دو دامنه ایستا و پویا به صورت همزمان استفاده می­ شود. به طور معمول هر دو نوع دامنه نوسان به صورت درصدی بیان می‌شوند.

با این حال در برخی از بورس‌ها همچون توکیو و مالزی حد نوسان قیمت برحسب واحد پول تعیین می‌شود. یعنی بجای اینکه دامنه 5 درصد اعلام شود 50 واحد پولی اعلام می ­شود. شایان ذکر است در بیشتر بورس‌ های اوراق­ بهادار، دامنه نوسان متناسب با سطح قیمت اوراق بهادار هستند. به عبارت بهتر، سهم ­ها بر اساس قیمت طبقه­ بندی شده و هر طبقه دارای دامنه نوسان خاص خود است.

در شرایط نامتعارف بازار، بورس ­های اوراق بهادار به منظور حمایت از سرمایه­ گذاران ممکن است اقدام به ایجاد محدودیت­ هایی در معاملات کنند. از جمله این محدویت­ ها می ­توان به کاهش دامنه نوسان اشاره کرد. کاهش دامنه نوسان توسط بورس ­هایی همچون گروه بورس ­های اوراق بهادار ژاپن، مسکو و امثال آن به صورت متقارن انجام شده است ولی کاهش دامنه نوسان همیشه به صورت متقارن انجام نمی­ شود و بر اساس شرایط خاص هر بازار تعیین می­شود.

به عنوان نمونه ­ای از کاهش ­های نامتقارن بازار می ­توان به تغییرات زیر در بورس تایوان اشاره کرد:

در سال 1974 با وقوع بحران نفتی و به منظور جلوگیری از سقوط بازار سهام برای مدت زمان حدود 2 ماه دامنه نوسان از 5 ± درصد به 5+ و 1- درصد کاهش پیدا کرد؛ در سال 1978 با وقوع بحران در بازار سهام، دامنه نوسان برای یکماه از 5 ± به  5+ و 2- درصد کاهش پیدا کرد؛ در سال 1999 و با وقوع زمین لرزه بزرگ و ترس از سقوط بازار سهام دامنه نوسان به مدت 10 روز از 7 ± درصد به 7+ و 3.5 – درصد کاهش یافت؛ در سال 2003با ایجاد تنش ­های حاصل از انتخاب ریاست جمهوری برای 7 روز کاری دامنه از 7 ± درصد به 7+ و 3.5 – درصد کاهش یافت.

البته کاهش نامتقارن دامنه نوسان محدود به بورس تایوان نیست. بورس مالزی نیز در تیرماه 1399 برای کاهش آثار مخرب ویروس کرونا، اقدام به کاهش نامتقارن دامنه نوسان برای مدت شش ماه به شرح ذیل کرد:

کاهش دامنه ایستا برای سهام بیشتر از یک رینگت از 30 ± درصد به 30+ و 15- درصد؛ کاهش دامنه پویا برای سهام بیشتر از یک رینگت از 8 ± درصد به 8+ و 5- درصد؛ کاهش دامنه ایستا برای سهام کمتر از یک رینگت از 30 ± سنت به 30+ و 15- سنت؛ کاهش دامنه پویا برای سهام کمتر از یک رینگت از 8 ± سنت به 8+ و 5- سنت.

بورس اوراق بهادار تهران نیز در ماه ­های اخیر با ریزش بی ­سابقه­ ای مواجه شده است و شاخص کل ارزش-وزنی بورس اوراق بهادار تهران از قله تاریخی خود تا تاریخ 18 ام بهمن ماه 1399 بیش از 45 درصد کاهش یافت.

سازمان بورس و اوراق بهادار با استفاده از تجارب سایر کشورها و به منظور حمایت از سهامداران و ایجاد ثبات در بازار، اقدام به تصویب تغییر نامتقارن دامنه نوسان کرده است. امید است این اقدام منجر به کاهش هیجانات و ایجاد ثبات در بازار شود.  

*حمید اسکندری، کارشناس مسئول واحد تحقیق و توسعه شرکت بورس اوراق بهادار تهران