به گزارش فبنا، پس از فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی از فیس‌بوک و توییتر و پیام‌رسان‌هایی مانند وایبر و وی‌چت، با روی کار آمدن واتس‌اپ، تلگرام و اینستاگرام به عنوان شبکه‌های اجتماعی نسل جدید انتظار می‌رفت سرنوشت مشابهی گریبانگیر آن‌ها شود و حتی در برهه‌ای انتقال سرورهای شبکه‌های اجتماعی خارجی به داخل مطرح بود که در نهایت به جایی نرسید.

هرچند با فیلترینگ موقت تلگرام و اینستاگرام و رفع فیلتر آن‌ها، این امید در دل کاربران ایرانی ایجاد شده بود که وعده‌هایی مبنی بر این‌که فیلترینگ اتفاق نمی‌افتد، تحقق یابد، اما بنا به مقتضیات زمان و لزوم تصمیم برای پالایش، بالاخره تلگرام فیلترینگ ادامه‌دار را برای مدت بیش از یک سال و نیم تجربه می‌کند.

اما این روزها در حالی که با وجود محدودیت‌هایی که برای اینترنت جهانی و دسترسی کاربران ایجاد شده، سایت‌های ایرانی با بهره‌گیری از سرورهای داخلی، به فعالیت خود ادامه می‌دهند، در کنار انواع اپلیکیشن‌های حمل و نقل و مسیریاب، فروشگاه‌های آنلاین داخلی شبکه شتاب بانکی و شبکه خدمات‌رسانی بانک‌ها، اگرچه پیام‌رسان‌هایی هم هستند که با مراجعه کاربران مواجه شده باشند، اما همین جاست که نقص خدمات بومی بر بستر شبکه ملی اطلاعات نسبت به نمونه‌های خارجی آن آشکار می‌شود.

پیام‌رسان‌های داخلی در طول چند سال گذشته آغاز به کار کرده و مشغول فعالیت شده‌اند، اما بیش‌ترین نمود استفاده از این ابزارهای داخلی زمانی خود را نشان داد که پیام‌رسان خارجی تلگرام فیلتر شد و این موضوع فرصتی به پیام‌رسان‌های داخلی داد که وارد عرصه رقابت شوند.

هرچند برخی کارشناسان و تحلیلگران همان زمان هم معتقد بودند فیلترینگ پیام‌رسان‌های خارجی تنها راه مناسب برای حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی نیست، این روند تا امروز ادامه‌دار شده است و البته از طرف برخی مسؤولان همواره به رشد پیام‌رسان‌های داخلی پس از اعمال فیلترینگ روی تلگرام و خروج اکثر کاربران از آن و کوچ به شبکه‌های داخلی اشاره شده است. البته فعالیت ادامه‌دار تلگرام اصلی با فیلترشکن و نسخه‌های فارسی‌اش با پروکسی‌های داخلی، همواره مورد انتقاد قرار داشته است.

از طرفی در حال حاضر که دسترسی به اینترنت جهانی و به‌تبع آن تمامی شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های خارجی هم امکانپذیر نیست و حتی با استفاده از فیلترشکن هم در دسترس نیستند، مراجعه مردم به سرویس‌های داخلی از موتورهای جست‌وجو تا پیام‌رسان‌های داخلی افزایش یافته است. با وجود این، به نظر می‌رسد این پیام‌رسان‌های بومی نتوانستند آن طور که باید و شایسته است، نیاز کاربران را برطرف کنند،  یکی از علتهای آن می‌تواند مشکلات فنی این پیام‌رسان‌ها باشد.

بنا به مواردی که در سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات آمده است، دسترسی مردم به محتوا و خدمات داخلی نباید منوط به اتصال به اینترنت باشد؛ کما اینکه اتصال به سرویس‌های داخلی در این روزها که اینترنت جهانی از دسترس خارج شده، حاکی از همین موضوع است. اما در کنار تمامی خدماتی که با وجود محدودیت‌های ایجادشده همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند، به اذعان کاربران، پیام‌رسان‌های داخلی نتوانستند جای خالی پیام‌رسان‌های خارجی و حتی فیلترشده را پر کنند.

همچنین درحالی که مسوولان ارتباطی کشور ادعای پیاده‌سازی 80 درصدی شبکه ملی اطلاعات را دارند، به گفته سیدابوالحسن فیروزآبادی -رییس مرکز ملی فضای مجازی- این 80 درصد حاکی از پیاده‌سازی شبکه ارتباطی است و طبق سند الزامات شبکه ملی اطلاعات که به شفافی خدمات کاربردی پایه همچون موتور جست‌وجو، پیام‌رسان، خدمات ابری و ایمیل را اعلام کرده، این شبکه هنوز به‌طور کامل پیاده‌سازی نشده است.

فیروزآبادی چندی پیش با بیان این‌که مرکز ملی فضای مجازی چند نوع خدمت در اسناد خود تعریف کرده که یکی خدمت پایه کاربردی است که مربوط به شبکه ملی اطلاعات است، گفته بود: اگر شبکه ملی اطلاعات این خدمات پایه را نداشته باشد، نمی‌توان به آن شبکه ملی اطلاعات گفت و در واقع صرفا شبکه ارتباطی است. وقتی تقریبا بیش از 80 درصد از پیام‌رسان‌های مورد استفاده کشور خارجی است، بنابراین هنوز ما شبکه ملی اطلاعات نداریم.

در نظرسنجی انجام‌شده توسط ایسپا، در تیرماه سال جاری، در پاسخ به این‌که از کدام یک از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنید؟ این آمار به دست آمد که : 42.8 درصد شرکت‌کنندگان از واتس‌اپ، 42.4 درصد از تلگرام، 39.5 درصد از اینستاگرام، 2.8 درصد از سروش، 2.3 درصد از  فیسبوک، 1.9 درصد از توییتر، 0.8 درصد از لاین، 0.7 درصد از بله، 0.6 درصد از آی‌گپ، 0.5 درصد  از گپ، 0.2 درصد از بیسفون و 0.1 درصد از ساینا استفاده می‌کنند.

این آمار و  استفاده کاربران از شبکه‌های اجتماعی داخلی نشان می‌دهد حتی در شرایطی که به دلیل قطعی اینترنت، کاربران برای رفع نیاز خود به ابزارهای بومی مراجعه کنند، نمی‌توانند از خدمات لازم بهره‌مند شوند و فراتر از موضوع امنیت پیام‌رسان‌ها و حفظ حریم شخصی که قطعا یکی از لازمه‌های رجوع کاربران به پیام‌رسان‌های داخلی به شمار می‌رود، مشکلات فنی آن‌ها همچنان پابرجاست.

در هر صورت، کارشناسان تاکید دارند که باید در شرایط مناسب و حتی قبل‌تر از ایجاد محدودیت برای پیام‌رسان‌های خارجی، پیام‌رسان داخلی با حمایت از توان داخلی و با مزیت‌هایی همچون برقراری تماس تصویری و تبادلات پولی و غیره راه‌اندازی می‌شد تا کاربران، به‌واسطه مزیت‌های نسبی این پیام‌رسان‌ها و به‌صورت اقناعی آن را انتخاب کنند. البته به نظر می‌رسد پیام‌رسان‌های مطرح داخلی با توانمندی‌های که ایجاد کرده‌اند، توانایی پذیرش بخشی از کاربران فعلی را دارند.